Het productieproces van bakeliet
Bakeliet ontstaat door fenol en formaldehyde onderling te laten reageren, met een zuur als katalysator. Door het chemische proces van polycondensatie vormt zich een polymeer, een grote molecuul of ‘macromolecule’ met een lange keten van gelijkaardige delen. De molecuulstructuur van bakeliet vormt een driedimensionaal fijnmazig net. Door deze opbouw is bakeliet een thermoharder, een kunststof die hard wordt als je ze genoeg verhit. Eens uitgehard, kan je het materiaal niet meer vervormen.
Als het over de verwerkingswijze van bakeliet of fenolhars gaat, komen de termen ‘bakeliet A, B en C’ vaak terug. Die begrippen slaan op de toestand waarin het fenolhars zich bevindt tijdens bepaalde stadia van het uithardingsproces. De drie types bakeliet zijn ook in het ‘Heat and Pressure-patent’ van Baekeland omschreven. Fenolharsen die nog oplosbaar en smeltbaar zijn, vallen onder de noemer ‘bakeliet A’. In een verder stadium van de chemische reactie, bevindt het fenolhars zich een zodanige toestand dat het nog wel vormbaar is, maar niet meer volledig oplosbaar of smeltbaar. Dat korrelvormige halffabricaat of ‘bakeliet B’ bestaat uit een mengsel van fenolhars, versterkende vezels, mineralen en allerhande additieven of vulmiddelen (houtmeel, katoen, mica, asbest, …). Door walsen en malen wordt dit halffabricaat in een granulaat omgezet. Onder hoge druk en bij een hoge temperatuur van zo’n 150 tot 190 °C, wordt deze massa in een matrijs tot een voorwerp geperst, gegoten, gespoten of verwerkt tot bakelietlaminaat. Als het voorwerp uitgehard is, spreken we van de materiaalsoort ‘bakeliet C’.
Het persen is de meest gekende productievorm om voorwerpen uit bakeliet te maken. Hiervoor wordt, afhankelijk van het volume van het te maken voorwerp, een exacte hoeveelheid bakelietpoeder tussen de matrijzen van de pers aangebracht. Om het proces voor de arbeiders te vergemakkelijken, bestaan er vooraf afgewogen pillen of pastilles bakelietpoeder. Het persen zelf verloopt in twee fases, zodat er voldoende tijd is om de gassen te ventileren. Dit moet ingesloten luchtbelletjes of putjes in het oppervlak voorkomen.
V31200-001 (poeder) - V31200-002 (pastilles) Bakeliet B in de vorm van poeder en pastilles (bewaard in zakken van een ander materiaal van het merk Valox), gebruikt in Gent bij Vynckier (General Electric) gebruikt voor de productie van o.a. bakelieten schakelaars.
Meer info
- WAUTIER Kristel, SEGERS Danny, en toen was er Bakeliet 1907-2007., Museum voor de geschiedenis van de wetenschappen, 2007
- DEBO Robin, Klik klak en het licht brandt veilig. Het technisch vernuft van de schakelaar., in Erfgoed Brussel, Dossier Lucht, Warmte, Licht, edit. 33, herfst 2020.
- COOK Patrick, SASSOWER Gad, SLESSOR Catherine Bakeliet: een geïllustreerde gids voor verzamelobjecten van bakeliet. Alphen a/d Rijn: Atrium, ICOB, 1992
- BEEREN, W. A. L.; TER MOLEN, Johannes Rein, Bakeliet: techniek, vormgeving, gebruik., Museum Boymans-Van Beuningen, 1981
- MERCELIS, J., Beyond Bakelite: Leo Baekeland and the Business of Science and Invention, Mit Press Ltd., 2020.
- www.deutsches-kunststoff-museum.de