UIT DE AGENDA

Aan het einde van de 18e eeuw ontdekt Gentenaar Lieven Bauwens dat in Engeland de Mule Jenny gebruikt wordt om katoen te spinnen. Hij laat zo’n machine naar het vasteland smokkelen en richt fabrieken op, eerst in Passy (Parijs) en kort daarna in Gent. ‘J’ai crée un second Manchester’, zegt hij er in 1803 zelf over. Een geniaal zakenman of een gewiekst zakkenvuller die zijn werkvolk uitbuitte? De ondernemer en ‘zijn’ Mule Jenny hebben alleszins hun plek veroverd in de geschiedenisboeken én het Industriemuseum.

Drukwerk: we kunnen niet zonder. Al eeuwenlang rollen boeken, affiches en kaartjes van de pers. Steeds sneller, steeds meer. Als drager van kennis, informatie en reclame of als aandenken aan een speciale gelegenheid. Vandaag leven we meer dan ooit in een multimediale wereld. Online advertenties, sociale media, websites: de communicatiemiddelen lijken eindeloos. En toch wordt er ook nu nog heel wat gedrukt.

Drukken is in essentie een middel om tekst en beeld te vermenigvuldigen. Doorheen de eeuwen worden hiervoor verschillende technieken gebruikt. Het uitzicht, de mogelijkheden, de kwaliteit en de snelheid mogen dan wel verschillen van techniek tot techniek. Maar voor elk ervan zijn steeds dezelfde vier basiselementen nodig: de drukvorm die het af te drukken beeld draagt, het te bedrukken materiaal zoals papier, de inkt en de drukkracht of het drukprocédé. In dit artikel maak je achtereenvolgens kennis met hoogdruk, diepdruk, steendruk, offset, zeefdruk en digitale druktechnieken.

Voor een tekst gedrukt kan worden, gaat er een heel proces aan vooraf. Vandaag noemen we dit de prepress en is de computer het belangrijkste werkinstrument. Maar tot enkele decennia geleden vormen zetterijen, uitgerust met letterkasten met loden handletters en zetmachines, belangrijke aparte entiteiten in de grafische industrie.

Het emailleren van metaal is een eeuwenoude techniek. De oudste toepassingen van email of smeltglas zijn vooral decoratief. In de 19e eeuw wint ook het functionele aspect aan belang. De evolutie van de metaalindustrie maakt massaproductie mogelijk. Gietijzer, ijzer of staal worden in de gewenste vorm gegoten of gemodelleerd en krijgen nadien een beschermlaag in email. Tijdens het interbellum piekt de emailindustrie met de verkoop van tienduizenden reclameborden en grote hoeveelheden huisraad.

Boer, wever, overlever

Liefde voor de drukkerij, liefde voor elkaar

Een eenvoudig rijhuisje met een ‘voorplaats’, een keuken met een Leuvense stoof, een buitenkoer met een wc. Dat is het decor waarin Jozef geboren wordt, op 1 augustus 1891, in de Gentse volkswijk Blaisantvest. Vader Frans werkt als rangeerman in het nabijgelegen Rabotstation. Moeder Maria zorgt voor hun kroost en het huishouden. De jeugd van Jozef speelt zich af op amper één vierkante kilometer. Overdag gaat hij naar school in de Molenaarsstraat. Na schooltijd amuseert hij zich rot met de bende van de ‘Plezante Veste’. Moeder Maria en stiefzus Mimi vertellen later meermaals dat Jozef de grootste speelvogel van de hele buurt was. 

Zingen, om de zorgen te vergeten

Het huishouden waarin Juliana aan het begin van de 20e eeuw geboren is, staat model voor het Gentse arbeidersgezin uit die tijd. Haar beide ouders werken lange dagen in de textiel. Pa controleert als ‘verificateur’ de geweven stoffen in de grote textielfabriek aan de Voorhaven, ‘de Grasfabriek’ in de volksmond. Ma werkt vanaf haar 8 jaar tot haar huwelijk in de vlasfabriek. Daarna houdt ze thuis een klein café open waar vooral de zaterdag en zondag veel arbeiders komen. 

Een kind in de Lokerse haarsnijderijen

Het werken in en voor een haarsnijderij krijgt Norbertine met de paplepel mee. Haar vader Emiel werkt als haarsnijder in één van de vele Lokerse fabrieken. Moeder Leontine zorgt voor het huishouden en bewerkt thuis de staarten en poten van hazen en konijnen. Al vroeg helpen Norbertine en haar broers en zussen mee. Het gezin huurt een huis van de bazin van vader Emiel in de wijk Heirbrug, niet ver van de fabriek. Mevrouw Anna Cogen leidt haarsnijderij Epouse Jacobs-Cogen met strenge en kordate hand. Vader en moeder De Cock zien in dat hun dochter Norbertine graag en goed werkt. Ze stippelen haar toekomst uit. Zij zal in de haarsnijderij werken wanneer ze de vereiste leeftijd heeft behaald. En zo geschiedde ook. Norbertine start bij Madame Anna op haar veertiende.

Spazzacamino! Spazzacamini! Schoorsteenvegersknechtjes gezocht!

Het beroep van schoorsteenveger hangt samen met de evolutie in de woningbouw. Het bouwen van stenen schouwen vinden we al vroeg in bouwvoorschriften terug. Bovendien willen wetgevers dat deze regelmatig een reinigingsbeurt krijgen om brandgevaar te voorkomen. Het vuile werk is echter niet aan iedereen besteed. 

Al sinds de prehistorie werken kinderen mee in het gezin. Ze trekken erop uit om voedsel te verzamelen, helpen op het land of bij ambachtelijke taken. Op het einde van de 18e eeuw leeft nog 80% van de bevolking in de Zuidelijke Nederlanden van de landbouw. In de vruchtbare polders, op de leemgronden van Henegouwen en Haspengouw, in de streek tussen Samber en Maas en in de Condroz komen grote en sterke landbouwbedrijven voor. In Vlaanderen en het westelijke deel van Brabant zijn het vooral arme keuterboeren die een klein lapje grond pachten.

Op 26 december 1864 ziet de Ligue d’Enseignement het levenslicht, een nationale vereniging met als doel het onderwijs in België te verbeteren en te verruimen. Lagere scholen zijn doorgaans toegankelijk voor alle lagen van de bevolking. Maar niet alle scholen zijn gratis. Voor arbeiders- en boerenkinderen is het minder evident om schoolgeld te betalen. Veel kinderen in de lagere klassen moeten werken om het gezinsinkomen te verhogen. In 1883 komt er een eerste wetsvoorstel voor het invoeren van de algemene leerplicht voor alle kinderen van 6 tot 12 jaar. De meeste katholieke politici en ook verschillende liberalen zijn niet voor het idee gewonnen.