De houten lettercollectie in het Industriemuseum
Het Industriemuseum bewaart een waardevolle drukkerijcollectie met tal van drukpersen, zetmachines, allerhande werkmateriaal en kasten boordevol loden en houten letters. De verzameling is doorheen de jaren gevormd door schenkingen en aankopen van drukkerijen die de deuren sloten, technische scholen en verzamelaars.
Een deel van drukkerijcollectie is in werkende staat en wordt met veel zorg onderhouden en gedemonstreerd. Zo geeft het museum de technieken en het vakmanschap van letterpress door aan toekomstige generaties. Hedendaagse makers en kunstenaars gaan met de historische lettercollectie aan de slag om nieuwe creaties te maken. In expo’s, workshops en ook online maakt het publiek kennis met dit erfgoed.
Ladekast voor op de opslag van houten letters.
Collectie Industriemuseum, V37533
Stap voor stap inventariseren vrijwilligers en museummedewerkers de lettercollectie. Het is een nauwkeurig werk van reinigen, ordenen, meten en tellen. Voor elk font wordt een fiche gemaakt met basisinfo, zoals de naam, de grootte en het aantal stuks van elk letterteken. Een afdruk van de letter in kwestie vervolledigt de inventarisfiche. De inventaris vormt zo een handig werkinstrument voor de historische drukkerij. Voor de registratie in het collectiebeheersysteem worden alle letters ook gefotografeerd en uitgebreider beschreven. Door de collectie online te delen, vinden deze historische objecten de weg naar een ruimer publiek. Ze vormen een bron voor verder onderzoek en creatief hergebruik, binnen en buiten de museummuren.
Inventariseren en categoriseren
Anders dan loden letters of hedendaagse digitale lettertypes, dragen houten letters doorgaans geen naam. Ook de fabrikant valt moeilijk te achterhalen omdat op de letters meestal geen merktekens staan. Bovendien zijn veel ontwerpen niet uniek, maar keer op keer gekopieerd door verschillende fabrikanten. Daarom beschrijft het Industriemuseum de houten lettercollectie op basis van uiterlijke kenmerken. De Engelstalige classificatie van de Rob Roy Kelly American Wood Type Collection vormt hiervoor de basis.
De inventaris is opgedeeld per letterpolis. Dat is een set letters in één bepaald lettertype en grootte, bestaand uit kapitalen (hoofdletters), soms ook onderkasten (kleine letters), cijfers en leestekens. De collectie houten letters bevat ruim 300 verschillende polissen, waarvan er zo’n 100 intensief gebruikt worden in het drukatelier. Er zijn ook tal van ornamenten zoals decoratieve randen, hoeken en vormen om drukwerk een opvallend ontwerp te kunnen geven.
Van 11/07/2025 tot 22/02/2026 staat de houten lettercollectie in de kijker in de tijdelijke expo Typefaces. In een video gemaakt voor de expo, vertellen conservator Hilde Langeraert en atelierbegeleider Armina Ghazaryan over deze bijzondere collectie en het gebruik ervan in het drukatelier van het Industriemuseum.
Letterproef en houten letters uit drukkerij Ed. Cristel-Windey
Een bijzondere parel in de museumcollectie is de imposante letterproef uit drukkerij Ed. Cristel-Windey, samen met de bijhorende kasten met houten letters. Verzamelaar Luc Strobbe wist deze stukken in 1985 op de kop te tikken bij het stopzetten van de drukkerij en verkocht ze in 2019 aan het Industriemuseum.
De letterproef van drukkerij Ed. Cristel Windey en bijhorende houten letters in de expo Typefaces,
foto Martin Corlazzoli. Collectie Industriemuseum, D10640 en V38040
Drukkerij Ed. Cristel-Windey is sinds het begin van de 20e eeuw gevestigd in de Lange Violettestraat. Van 1936 tot 1986 is de firma onder de naam Ed. Cristel et fils actief in de Drabstraat, in het centrum van Gent. Ze produceert allerlei administratief en commercieel drukwerk voor onder andere Gentse bedrijven, in hoogdruk en steendruk. In de jaren 1960 en 1970 zijn er ongeveer 10 mensen in dienst.
De letterproef – gedrukt op papier in verschillende delen, gekleefd op doek en opgespannen op een houten frame – hing decennialang in de drukkerij om klanten het letteraanbod voor tekstaffiches te tonen. Het stuk dateert vermoedelijk tussen 1926 en 1935 (de film Faust en de operette De Walsdroom – vermeld op de affiche – werden in 1926 opgevoerd; de drukkerij verhuisde in 1935 van de Lange Violettestraat naar de Drabstraat).
Adreskaart, ca. 1930. Collectie Industriemuseum, D10644
Foto genomen in drukkerij Cristel et fils door R. Pollie in opdracht van verzamelaar Luc Strobbe, 1984. Collectie Industriemuseum, F10913-017
De letterkasten bevatten 57 verschillende houten letterpolissen, waarvan er 26 verschillende te zien zijn op de letterproef. Alle afgebeelde lettertypes op de letterproef zijn in de collectie aanwezig.
Houten letters van het type French Clarendon. Met deze letters is de hoofding ‘Ed. Cristel Windey’
en de tekst ‘Leuven’ op de letterproef gedrukt. Collectie Industriemuseum, V38040-051 en D10640
In 2025 liet het Industriemuseum de letterproef onder handen nemen door papierrestaurator Serafien Hulpiau. Het stuk werd gereinigd en scheurtjes in het papier zijn gefixeerd om het stuk te kunnen tentoonstellen, maar het oorspronkelijke karakter is zoveel mogelijk behouden. Doorheen de jaren had de letterproef, als gebruiksobject in een drukkerij, veel deuken, krassen, scheuren, vervuiling door stof en zelfs wat waterschade opgelopen. De reiniging en consoliderende behandeling zorgt ervoor dat de beschadigingen niet erger worden en visueel minder storend zijn, al blijft het object er doorleefd uitzien.